Terapia hormonalna oparta na testosteronie to temat budzący coraz większe zainteresowanie wśród mężczyzn zmagających się z objawami niskiego poziomu tego hormonu. Choć wiele osób kojarzy testosteron głównie z budową mięśni czy libido, jego rola w organizmie mężczyzny jest znacznie szersza. Kiedy poziom testosteronu spada poniżej normy, może to prowadzić do różnorodnych problemów zdrowotnych, które istotnie wpływają na jakość życia. W takich przypadkach terapia zastępcza testosteronem (TRT) może okazać się skutecznym rozwiązaniem. Przyjrzyjmy się, czym jest TRT, kiedy warto ją rozważyć i jakie korzyści oraz ryzyka ze sobą niesie.
Czym jest testosteron i jaką rolę pełni w organizmie mężczyzny?
Testosteron to główny męski hormon płciowy (androgen) produkowany przede wszystkim w jądrach, a w mniejszych ilościach również w nadnerczach. Jego znaczenie dla organizmu mężczyzny jest fundamentalne i wykracza daleko poza funkcje seksualne.
Kluczowe funkcje testosteronu obejmują:
- Rozwój męskich cech płciowych (wzrost zarostu, pogłębienie głosu)
- Utrzymanie libido i prawidłowej funkcji seksualnej
- Produkcję plemników
- Budowę i utrzymanie masy mięśniowej
- Regulację poziomu tkanki tłuszczowej
- Wpływ na gęstość mineralną kości
- Regulację produkcji czerwonych krwinek
- Wpływ na nastrój, energię i funkcje poznawcze
Naturalny poziom testosteronu osiąga szczyt w okresie dojrzewania i wczesnej dorosłości, a następnie stopniowo spada – zazwyczaj o około 1-2% rocznie po 30. roku życia. Ten naturalny spadek jest normalnym procesem starzenia, jednak u niektórych mężczyzn obniżenie poziomu testosteronu może być bardziej gwałtowne lub wystąpić przedwcześnie.
Kiedy mówimy o niedoborze testosteronu?
Hipogonadyzm, czyli niedobór testosteronu, diagnozuje się, gdy poziom tego hormonu spada poniżej normy fizjologicznej, co potwierdza badanie krwi, a jednocześnie występują charakterystyczne objawy kliniczne. Samo obniżenie poziomu testosteronu bez objawów klinicznych zwykle nie jest wskazaniem do terapii.
Za klinicznie istotny niedobór testosteronu uważa się poziom całkowitego testosteronu poniżej 300 ng/dl (10,4 nmol/l) w połączeniu z występowaniem objawów.
Najczęstsze objawy niedoboru testosteronu:
- Zmniejszone libido i zaburzenia erekcji
- Chroniczne zmęczenie i brak energii
- Obniżony nastrój, drażliwość, a nawet depresja
- Zmniejszenie masy mięśniowej i siły
- Zwiększenie tkanki tłuszczowej, szczególnie w okolicy brzucha
- Osteoporoza lub zmniejszenie gęstości kości
- Problemy z koncentracją i pamięcią
- Anemia
- Uderzenia gorąca, podobne do tych występujących u kobiet w menopauzie
Wskazania do terapii testosteronem
Terapia zastępcza testosteronem nie jest rozwiązaniem dla każdego mężczyzny z obniżonym poziomem tego hormonu. Leczenie powinno być rozważane przede wszystkim w następujących przypadkach:
Hipogonadyzm pierwotny
Spowodowany zaburzeniami funkcji jąder, które nie produkują wystarczającej ilości testosteronu. Może być wrodzony (np. zespół Klinefeltera) lub nabyty (np. po urazach, infekcjach, chemioterapii).
Hipogonadyzm wtórny
Wynikający z zaburzeń w osi podwzgórze-przysadka, która kontroluje produkcję testosteronu. Może być spowodowany guzami przysadki, przyjmowaniem niektórych leków, otyłością czy przewlekłymi chorobami.
Opóźnione dojrzewanie płciowe
U chłopców, którzy nie wykazują oznak dojrzewania płciowego w odpowiednim wieku.
Hipogonadyzm związany z wiekiem
Często określany jako andropauza, choć termin ten nie jest w pełni akceptowany w środowisku medycznym. Dotyczy mężczyzn po 50. roku życia z objawami niedoboru testosteronu i potwierdzonymi niskimi poziomami hormonu w badaniach laboratoryjnych.
Warto podkreślić, że sama obecność objawów bez potwierdzenia niskiego poziomu testosteronu w badaniach nie jest wystarczającym wskazaniem do rozpoczęcia terapii. Podobnie samo obniżenie poziomu testosteronu bez objawów klinicznych zwykle nie wymaga leczenia.
Formy terapii testosteronem
Terapia zastępcza testosteronem może być prowadzona na kilka sposobów. Wybór odpowiedniej metody zależy od preferencji pacjenta, skuteczności, wygody stosowania oraz potencjalnych działań niepożądanych.
Iniekcje testosteronu
To najpopularniejsza forma TRT, polegająca na domięśniowych zastrzykach estru testosteronu. Dostępne są preparaty o różnym czasie działania:
- Krótkodziałające (co 1-2 tygodnie)
- Długodziałające (co 10-14 tygodni)
Zaletą iniekcji jest ich relatywnie niski koszt i skuteczność. Wadą – wahania poziomu hormonu między zastrzykami oraz konieczność regularnych wizyt u lekarza (chyba że pacjent nauczy się samodzielnego wykonywania zastrzyków).
Żele i kremy testosteronowe
Aplikowane codziennie na skórę (najczęściej ramion, barków lub brzucha). Zapewniają stabilny poziom hormonu, ale wymagają codziennej aplikacji i niosą ryzyko przeniesienia testosteronu na inne osoby przez kontakt ze skórą.
Plastry testosteronowe
Przyklejane na skórę (zwykle na plecy, brzuch, uda lub ramiona), wymieniane codziennie. Podobnie jak żele zapewniają stabilny poziom hormonu, ale mogą powodować podrażnienia skóry.
Implanty podskórne
Małe pelety z testosteronem umieszczane pod skórą, uwalniające hormon przez 3-6 miesięcy. Zapewniają stabilny poziom testosteronu bez konieczności codziennego stosowania.
Preparaty doustne
Są rzadziej stosowane ze względu na potencjalną toksyczność dla wątroby. W Polsce dostępność testosteronu doustnego jest ograniczona.
Cena terapii testosteronem zależy od wybranej formy i może wahać się od kilkudziesięciu do kilkuset złotych miesięcznie. W przypadku medycznie uzasadnionego hipogonadyzmu, niektóre formy terapii mogą być częściowo refundowane przez NFZ.
Korzyści i potencjalne ryzyka terapii testosteronem
Jak każda forma leczenia, terapia testosteronem wiąże się zarówno z korzyściami, jak i potencjalnymi ryzykami.
Potencjalne korzyści TRT
- Poprawa libido i funkcji seksualnych
- Zwiększenie energii i redukcja zmęczenia
- Poprawa nastroju i redukcja objawów depresji
- Zwiększenie masy mięśniowej i siły
- Redukcja tkanki tłuszczowej
- Poprawa gęstości mineralnej kości
- Poprawa funkcji poznawczych
- Zwiększenie produkcji czerwonych krwinek (korzystne przy anemii)
Potencjalne ryzyka i działania niepożądane
- Policytemia (nadmierna produkcja czerwonych krwinek)
- Powiększenie gruczołu krokowego i potencjalne nasilenie objawów BPH
- Obrzęki i zatrzymanie wody w organizmie
- Trądzik i tłusta skóra
- Łysienie typu męskiego
- Zmniejszenie produkcji plemników i potencjalna niepłodność
- Ginekomastia (powiększenie gruczołów piersiowych u mężczyzn)
- Potencjalne zwiększenie ryzyka sercowo-naczyniowego
Terapia testosteronem jest przeciwwskazana u mężczyzn z rakiem prostaty, rakiem piersi, nieleczoną ciężką bezdechem sennym, niewyrównaną niewydolnością serca oraz u tych, którzy planują posiadanie dzieci w najbliższej przyszłości.
Kiedy warto skonsultować się z lekarzem?
Jeśli doświadczasz kilku z wymienionych wcześniej objawów niedoboru testosteronu, warto rozważyć konsultację z lekarzem, szczególnie specjalistą endokrynologiem lub urologiem. Diagnoza powinna być kompleksowa i obejmować:
- Szczegółowy wywiad medyczny
- Badanie fizykalne
- Badania krwi oceniające poziom testosteronu (najlepiej wykonane rano, gdy poziom hormonu jest najwyższy)
- Dodatkowe badania hormonalne (LH, FSH, prolaktyna)
- Badania wykluczające inne przyczyny objawów
Pamiętaj, że terapia testosteronem to poważna decyzja medyczna, która powinna być podjęta po dokładnej analizie korzyści i ryzyk. Samodzielne stosowanie testosteronu bez nadzoru lekarskiego może prowadzić do poważnych powikłań zdrowotnych.
Właściwie dobrana i monitorowana terapia zastępcza testosteronem może znacząco poprawić jakość życia mężczyzn z klinicznie istotnym niedoborem tego hormonu. Kluczowe jest jednak indywidualne podejście do każdego pacjenta i regularna ocena efektów oraz bezpieczeństwa leczenia. Wizyty kontrolne powinny odbywać się co 3-6 miesięcy w pierwszym roku terapii, a następnie co 6-12 miesięcy, aby monitorować poziom testosteronu, morfologię krwi, funkcję wątroby oraz stan gruczołu krokowego.