Zapalenie nerwu wzrokowego to poważna dolegliwość, która może prowadzić do zaburzeń widzenia, a nawet utraty wzroku. Schorzenie to dotyka nerwu odpowiedzialnego za przekazywanie informacji wizualnych z oka do mózgu. Szybkie rozpoznanie i podjęcie odpowiedniego leczenia może znacząco wpłynąć na rokowania pacjenta, dlatego tak ważna jest znajomość przyczyn, objawów i dostępnych metod terapii.
Czym jest zapalenie nerwu wzrokowego?
Zapalenie nerwu wzrokowego (neuritis optica) to stan zapalny dotyczący nerwu wzrokowego, który łączy oko z mózgiem. Nerw wzrokowy składa się z około miliona włókien nerwowych, które przenoszą impulsy świetlne z siatkówki do ośrodków wzrokowych w mózgu. Gdy nerw ulega zapaleniu, przewodzenie impulsów zostaje zaburzone, co prowadzi do problemów z widzeniem.
Wyróżniamy dwa główne typy zapalenia nerwu wzrokowego:
- Zapalenie tarczy nerwu wzrokowego (papillitis) – zapalenie widocznej części nerwu wzrokowego
- Pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego – zapalenie części nerwu znajdującej się za gałką oczną
Pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego występuje częściej i dotyczy głównie osób młodych, w wieku 20-40 lat, ze znaczną przewagą kobiet nad mężczyznami.
Przyczyny zapalenia nerwu wzrokowego
Zapalenie nerwu wzrokowego może być wywołane przez różne czynniki, a najczęstsze z nich to:
Choroby demielinizacyjne – najczęstszą przyczyną zapalenia nerwu wzrokowego jest stwardnienie rozsiane (SM). U około 20% pacjentów zapalenie nerwu wzrokowego jest pierwszym objawem SM. Inne choroby demielinizacyjne, takie jak zapalenie rdzenia i nerwu wzrokowego (zespół Devica), również mogą prowadzić do tego schorzenia.
Infekcje – wirusowe (np. półpasiec, odra, świnka), bakteryjne (np. borelioza, kiła), grzybicze oraz pasożytnicze zakażenia mogą wywołać zapalenie nerwu wzrokowego. W ostatnich latach odnotowano również przypadki zapalenia nerwu wzrokowego po przebytym COVID-19.
Choroby autoimmunologiczne – takie jak toczeń rumieniowaty układowy, sarkoidoza czy choroba Behçeta mogą przyczyniać się do rozwoju zapalenia.
Toksyny i leki – niektóre substancje toksyczne oraz leki mogą uszkadzać nerw wzrokowy, prowadząc do stanu zapalnego.
Ważne: U około 50% pacjentów z pojedynczym epizodem zapalenia nerwu wzrokowego w ciągu 15 lat rozwinie się stwardnienie rozsiane, dlatego tak istotna jest dokładna diagnostyka i długoterminowa obserwacja.
Objawy zapalenia nerwu wzrokowego
Zapalenie nerwu wzrokowego charakteryzuje się specyficznymi objawami, które mogą pojawić się nagle lub rozwijać się stopniowo w ciągu kilku dni:
Utrata ostrości widzenia – od lekkiego zamazania obrazu do znacznego pogorszenia widzenia, a nawet czasowej ślepoty w zajętym oku. Zazwyczaj dotyczy jednego oka, rzadziej obu jednocześnie.
Ból oka – charakterystyczny ból przy poruszaniu gałką oczną, który często poprzedza problemy z widzeniem. Jest to szczególnie typowe dla pozagałkowego zapalenia nerwu wzrokowego.
Zaburzenia widzenia kolorów – kolory mogą wydawać się mniej nasycone lub zniekształcone, szczególnie kolor czerwony (zjawisko określane jako „czerwona desaturacja”).
Mroczek centralny – ciemna plama w centrum pola widzenia, która utrudnia czytanie i rozpoznawanie twarzy.
Fotopsje – błyski światła pojawiające się w polu widzenia, szczególnie podczas ruchu oczu.
Pogorszenie widzenia podczas wysiłku fizycznego lub podwyższonej temperatury ciała (objaw Uhthoffa) – charakterystyczne dla zapalenia nerwu wzrokowego związanego ze stwardnieniem rozsianym.
Diagnostyka zapalenia nerwu wzrokowego
Rozpoznanie zapalenia nerwu wzrokowego opiera się na dokładnym badaniu okulistycznym oraz badaniach dodatkowych:
Badanie okulistyczne – ocena ostrości wzroku, pola widzenia, reakcji źrenic na światło (objaw Marcus-Gunna), badanie dna oka. Objaw Marcus-Gunna polega na osłabieniu reakcji źrenicy chorego oka na światło, gdy światło kierowane jest naprzemiennie na oko zdrowe i chore.
Rezonans magnetyczny (MRI) – kluczowe badanie, które może uwidocznić zmiany zapalne w nerwie wzrokowym oraz ewentualne zmiany demielinizacyjne w mózgu, sugerujące stwardnienie rozsiane. MRI pozwala również wykluczyć inne przyczyny utraty wzroku, takie jak guzy czy tętniaki.
Badania laboratoryjne – analiza krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego w celu wykluczenia innych przyczyn zapalenia. Poszukuje się markerów stanu zapalnego, przeciwciał charakterystycznych dla chorób autoimmunologicznych oraz czynników infekcyjnych.
Badanie potencjałów wywołanych (VEP) – ocena przewodnictwa w nerwie wzrokowym, które jest zazwyczaj opóźnione w przypadku zapalenia. To badanie może wykazać nieprawidłowości nawet po ustąpieniu objawów klinicznych.
Leczenie zapalenia nerwu wzrokowego
Podejście terapeutyczne zależy od przyczyny zapalenia nerwu wzrokowego:
Kortykosteroidy – są podstawą leczenia, szczególnie w postaci dożylnych pulsów metyloprednizolonu przez 3-5 dni, a następnie doustnej kontynuacji. Leczenie to przyspiesza powrót do zdrowia, choć nie wpływa znacząco na ostateczny efekt. Steroidy działają przeciwzapalnie i immunosupresyjnie, zmniejszając obrzęk i stan zapalny nerwu wzrokowego.
Uwaga: Stosowanie samych doustnych steroidów (bez wcześniejszej terapii dożylnej) w zapaleniu nerwu wzrokowego może zwiększyć ryzyko nawrotów i nie jest zalecane. Badania kliniczne wykazały, że taka strategia leczenia może być wręcz szkodliwa.
Leczenie przyczynowe – w przypadku infekcyjnego zapalenia nerwu wzrokowego stosuje się odpowiednie antybiotyki, leki przeciwwirusowe lub przeciwgrzybicze. Identyfikacja i leczenie pierwotnej przyczyny infekcji jest kluczowe dla skutecznej terapii.
Leczenie immunomodulujące – u pacjentów z wysokim ryzykiem rozwoju stwardnienia rozsianego może być zalecone wczesne rozpoczęcie terapii immunomodulującej. Leki takie jak interferon beta, octan glatirameru czy nowsze preparaty mogą opóźnić progresję choroby.
Plazmaferezy – w ciężkich przypadkach, nieodpowiadających na leczenie steroidami, można rozważyć zabiegi plazmaferezy. Ta metoda polega na filtrowaniu krwi w celu usunięcia przeciwciał i czynników zapalnych.
Rokowanie i przebieg choroby
W większości przypadków zapalenia nerwu wzrokowego dochodzi do samoistnej poprawy w ciągu 2-3 tygodni, a pełne ustąpienie objawów następuje w ciągu 6-12 miesięcy. Jednak u niektórych pacjentów mogą pozostać trwałe deficyty wzrokowe, takie jak obniżona ostrość wzroku, zaburzenia widzenia kolorów czy ubytki w polu widzenia.
Około 30-40% pacjentów doświadcza nawrotów zapalenia nerwu wzrokowego, szczególnie jeśli jest ono związane ze stwardnieniem rozsianym. Każdy kolejny epizod może prowadzić do trwałego uszkodzenia nerwu wzrokowego i pogorszenia widzenia, dlatego tak ważna jest profilaktyka i odpowiednie leczenie chorób podstawowych.
Kiedy zgłosić się do lekarza?
Zapalenie nerwu wzrokowego wymaga natychmiastowej konsultacji medycznej. Należy bezzwłocznie skontaktować się z lekarzem, gdy wystąpią:
- Nagłe pogorszenie widzenia w jednym lub obu oczach
- Ból przy poruszaniu gałką oczną
- Zaburzenia widzenia kolorów
- Pojawienie się mroczka centralnego
- Błyski światła w polu widzenia
Szybka diagnoza i wdrożenie odpowiedniego leczenia znacząco zwiększają szanse na pełny powrót funkcji wzrokowych i mogą zapobiec trwałym uszkodzeniom. Nie należy ignorować nawet łagodnych objawów wzrokowych, szczególnie jeśli pojawiają się nagle i towarzyszą im inne niepokojące symptomy.
Zapalenie nerwu wzrokowego, choć poważne, przy odpowiednim postępowaniu ma zazwyczaj dobre rokowanie. Kluczowa jest szybka reakcja na pierwsze objawy i kompleksowa diagnostyka, która pozwoli wykryć ewentualne choroby współistniejące, szczególnie stwardnienie rozsiane. Regularne kontrole okulistyczne oraz neurologiczne po przebytym zapaleniu nerwu wzrokowego są niezbędne dla monitorowania stanu zdrowia i wczesnego wykrywania potencjalnych nawrotów.